Η ιστορία του ποδηλάτου

Κείμενο : Γιάννης Ψαρέλης. Το 1966 κάποιοι μοναχοί που επεξεργάζονταν τα γραπτά του Leonardo da Vinci (Λεονάρντο ντα Βίντσι) ανακάλυψαν ένα μηχανικό σχέδιο που αναπαριστά ένα μηχάνημα που θυμίζει πολύ τα σημερινά ποδήλατα, με αλυσίδα, πεντάλ,…

Ομως το σχέδιο του da Vinci δεν είχε πρακτική εφαρμογή στα χρόνια που εκείνος έζησε. Χρειάστηκε να περάσουν τρεις αιώνες όταν ένας Γάλλος ο de Sivrac, κατασκεύασε το Celerifere: ποδήλατο με 2 ρόδες όπου όμως δεν είχε πεντάλ, αλλά ο αναβάτης εσπρωχνε το έδαφος με τα πόδια του ώστε να κινηθεί μπροστά. Αυτά τα «ποδήλατα» ήταν ιδιαίτερα δημιφιλή στις στις υψηλές κοινωνικές τάξεις στην Μεγάλη Βρεττανία, την Γαλλία, την Γερμανία κυρίως μετά από 1817 όταν ο βαρώνος Karl von Drais προσθεσε πηδαλιούχηση στην μπροστινή ρόδα. Αυτά τα ποδήλατα είναι επίσης γνωστά και ως Draisienne (λόγω του ονόματος του βαρώνου). Δεν είχαν ιδιαίτερη πρακτική σημασία (λόγω των κακών οδοστρωμάτων) όσο ψυχαγωγική αφού οι ευγενείς τα χρησιμοποιούσαν για τις βόλτες τους στους κήπους των σπιτιών τους.

Το 1839 προστέθηκαν πεντάλ (ιδέα του Σκοτσέζου σιδερουργού Kirkpatrick Macmillan) και το μοντέλο που δημιούργησε χρησιμοποιήθηκε από τον ίδιο για να ταξιδέψει 226 χιλιόμετρα (1842). Το 1865 προστέθηκαν πεντάλ στην μπροστινή ρόδα και το μοντέλο που κατασκεύασε ο Γάλλος Pierre Michaux ονομάστηκε velocipede (που σημαίνει γρήγορα πόδια).

Μέχρι τώρα όλα τα ποδήλατα ήταν κατασκευασμένα από ξύλο. Η μεταλλουργία όμως εξελίχθηκε και έτσι μπόρεσαν να κατασκευάσουν μεταλλικό σκελετό, μεταλλικές ακτίνες στις ρόδες κ.τ.λ. Υπήρξαν και άλλες σημαντικές τεχνολογικές βελτιώσεις όπως τα λάστιχα από σκληρό καουτσούκ. Η κατασκευή των ποδηλάτων εκείνη την εποχή ήταν προσανατολισμένη στην κατασκευή ποδηλάτων με μεγάλη μπροστινή ρόδα. Οι κατασκευαστές μπορούσαν να φτιάξουν ποδήλατο ανάλογα με το μήκος των ποδιών των αναβατών ( το σκεπτικό ήταν ότι όσο μεγαλύτερο το μήκος των τροχών τόσο μεγαλύτερη απόσταση διανυότανε με μία περιστροφή των πεταλιών). Ομως η κακή κατάσταση των δρόμων είχε αποτέλεσμα να υπάρχουν πολλά πεσίματα οταν π.χ. η μπροστινή ρόδα μπλόκαρε κάπου.Οι κυρίες και μέλη ανωτέρων κοινωνικών στρωμάτων χρησιμοποιούσαν ένα μοντέλλο με τρεις ρόδες ώστε να αποφεύγουν τις πτώσεις.

Η περαιτέρω εξέλιξη των της μεταλλουργίας επανέφερε τον σχεδιασμό σε ποδήλατα με δύο ρόδες ίδιου μεγέθους.Τα μέταλλα πλέον ήταν αρκετά δυνατά ώστε να φτιαχτούν επίσης και μεταλλικά εξαρτήματα αντοχής όπως αλυσίδες, ακτίνς τροχών κ.τ.λ.. Ομως οι μικρότερες ρόδες έκαναν την ποδηλασία λιγότερο ακόμα «αναπαυτική». Την εποχή εκείνη υπήρχαν διαμάχες για πια σχεδίαση είναι πιο σωστή: αυτή με τις δύο ίδιου μεγέθους ρόδες ή αυτή με την μεγάλη μπροστινή ρόδα. Θα ήταν χρήσιμο να σημειώσουμε ότι οι κατασκευαστές των ποδηλάτων με ίδιο μέγεθος τροχών τοποθετούσαν ένα είδος ανάρτησης στην μπροστινή ή/και στην πίσω ρόδα για την απορρόφηση των κραδασμών.

Η περαιτέρω εξέλιξη που έκανε ακόμα πιο προσιτά και λειτουργικά τα ποδήλατα ήρθε τυχαία από τον γιατρό Dunlop (προφανώς σας θυμίζει κάτι το όνομα) που ήθελε να φτιάξει μία κατασκευή που να προσφέρει πιο άνετης ποδηλασία για τον γιό του. Ετσι δημιουργήθηκαν τα λαστιχα με πιεσμένο αέρα. Η αντίσταση ολίσθησης μειώθηκε και τα λάστιχα προσέφεραν ένα είδος απορρόφησης των κραδασμών που προερχόταν  από την κακή κατάσταση των δρόμων. Η αγορά ενός ποδηλάτου κόστιζε όσο 6 εργατικά μηνιάτικα αλλά συνεχώς η τιμή αγοράς συνεχώς μειωνόταν ώστε το 1909 να ισούται λιγότερο από ένα μηνιάτικο. Ετσι τα ποδήλατα ήταν ένας φτηνός και πρακτικός τρόπος μετακίνησης για πολλές κοινωνικές ομάδες. Πολλές γυναίκες άρχισαν να το χρησιμοποιούν. Το 1896 μία γνωστή κυρία της εποχής, η κυρία Susan B Antony είπε : “το ποδήλατο έχει προσφέρει τόσα στην χειραφέτηση των γυναικών όσο οτιδήποτε άλλο». Πολλές ακόμα βελτιώσεις έγιναν στην κατασκευή των ποδηλάτων, οι κυριώτερες των οποίων εστιάζονταν στο να γίνουν πιο ελαφριά και να προστεθούν συστήματα αλλαγής ποδηλάτων. Μετά το 1970 όπου είχαμε μία ακόμα εκρηκτική αύξηση των χρησιμοποιούμενων ποδηλάτων δημιουργήθηκαν και τα πρώτα mountain bikes.

Ανατρέχοντας στα λεξικά

Μπαμπινιώτης (σελίδα 1450) Ποδήλατο: δίτροχο και μερικές φορές τρίτροχο όχημα, που κινείται καθώς ο αναβάτης περιστρέφει με την μυική δύναμη των ποδιών του τα πεντάλια, που κινούν μία αλυσίδα, η οποία μεταδίδει την κίνηση στους τροχούς.

Πελεκάνος (σελίδα 1299) Ποδήλατο : δίτροχο όχημα ( ή και τιτροχο) που κινείται με πετάλ που κινεί ο αναβάτης με τα πόδια του.

Μου φαίνεται πιο σωστός ορισμός (φυσικά έχει λαθος που αναφέρει πετάλ, πρέπει να πει πεντάλ ή πετάλια) αφού δεν αναφέρει την ύπαρξη αλυσίδας

Γεοργοπαπαδάκου Α. “Το μεγάλο Λεξικό” (σελίδα 783)

1.Δίτροχο ή τρίτροχο όχημα που κινείται με τα πόδια του αναβάτη

2.ως επιθ. καθετί που κινείται με τα πόδια : ποδήλατο τυπογραφείο, ποδήλατο

Oxford Advanced learners Dictionary of Current English (AS Hornby), 1974- page  80 Bicycle :two wheeled machine for riding on, propelled by using pedals